35. Belangrijkste bronnen
De documentaire start met een klik op de – bewerkte – foto, waardoor treffend de ontploffing in beeld wordt gebracht die aan vijftig opvarenden het leven kostte.
Documentaire en boek over ramp
In juli 2012 publiceerde Pieter van den Berg op zijn website
Aandachtvoorgeschiedenis.nl, een
documentaire
over de ramp met de Pavon. Aan de hand van foto’s, documenten, krantenknipsels en ander historisch materiaal,
dat gedeeltelijk is verwerkt tot animaties om nog duidelijker te maken wat er in werkelijkheid gebeurde,
wordt het verhaal verteld van de rond 25 Helmondse luchtwachters die deel uitmaakten van de grote groep van
1500 Nederlandse militairen die op 20 mei 1940 aan boord gingen van het Franse rampschip. Vijftig mannen
kwamen om het leven, waaronder zeven Helmonders. Eén van hen was Jan van Bussel, een oom van Pieter van den
Berg. Zijn stoffelijk overschot is nooit teruggevonden.Zie ook: Drie projecten ontrukken ramp SS Pavon aan de vergetelheid (Historiek.net, 23 juli 2012)
De leden van de Luchtwachtdienst van Helmond poseerden op 23 mei 1939 trots in hun uniformen voor de fotograaf. Zeven van hen (twee in inzet) zouden haast precies een jaar later om het leven komen als gevolg van het bombardement van de Pavon.
Het Vrijwillig Landstormkorps
Luchtafweerdienst (scroll omlaag naar ‘Voorgeschiedenis’) had tot taak gegevens te verzamelen over de
‘verschijning en beweging’ van vreemde vliegtuigen boven Nederlands grondgebied. Op meer dan 140 plekken
in het land waren luchtwachtposten ingericht op daken, torens en molens.
Tegelijk verscheen zijn boek
De ramp met de Pavon, met de bronnen achter het verhaal van de oorlogsbelevenissen van de luchtwachters uit
Helmond, die na de Duitse inval via Zeeuws-Vlaanderen naar Duinkerken werden gedirigeerd en inscheepten op
de Pavon. De overlevenden werden korte tijd krijgsgevangen gemaakt, maar voor sommigen verliep de route
van de – meestal – voettocht naar huis via Trier in Duitsland.
Onder meer wordt in het boek de tocht van Wim van Loenhout uit Deurne (zie hierna) uitvoerig gememoreerd.
Zie ook: Bronnenboek over bombardement op Pavon (Historiek.net, 1 augustus 2012)
Vaandrig Gert Schermers (1918) was in 2013 één van de weinige overlevenden die de ramp nog konden navertellen. Hij zocht contact nadat hij kennis had genomen van dit document, met belangrijke aanvullende informatie: in elk geval vier officieren hadden in juni 1940 in 'Den Haag' geprotesteerd tegen de wijze waarop 1500 manschappen als kanonnenvoer de zee op waren gestuurd. Afgezien van een stempel voor ontvangst was er nooit een reactie gekomen.
Sinds Schermers in maart 1939 sergeant geworden was, hield hij een dagboek bij. Zo beschikte hij over een summier, maar gedegen verslag van de gebeurtenissen die volgden sinds zijn eenheid op 10 mei 1940 de spoorbrug over de Maas tussen Blerick en Venlo in de lucht moest laten vliegen toen de Duitsers naderden. Ruim een week later kwam hij ook in Duinkerken terecht.
Even zag het er naar uit dat Schermers per auto naar het zuiden zou vertrekken (de groep die alsnog vertrok
werd in Boulogne door de Duitsers krijgsgevangen gemaakt), maar de volgende dag bleken de plannen
veranderd: ook hij werd ingescheept. Hij zag de fatale bom op de Pavon vlak langs zich schieten,
midscheeps onder de commandobrug en hij behoorde tot de ca. 1100 manschappen die, vrijwel zonder
verzorging, werden opgevangen in La Coquelles, iets ten westen van Calais.
Afschrift van het bezwaarschrift van vaandrig G. Schermers en drie collega's over de Pavon.
In de tweede helft van juni 1940 werkte hij zijn aantekeningen voor het eerst uit, zodat de citaten in deze documentatie actualiteitswaarde hebben. In 2000 verwerkte hij ze nogmaals, onder de titel 'Van Brug naar Boot' (34 pag.; niet op internet).
Zie ook Scherp rapport boze officieren over dodelijke tocht SS Pavon in mei 1940
(Historiek.net, 16 september 2013)
De protestbrief van vaandrig Schermers en drie collega's
Vaandrig Gert Schermers in maart 1940 >
- Ons inziens schijnt het onverantwoord om een groep van 's morgens 11 uur tot 's avonds 21.30 uur aan boord te
laten in een haven, die steeds verkend wordt door vreemde vliegtuigen.
Vaandrig Schermers bezit nog steeds een kopie van dit bezwaarschrift, met het militaire stempel voor ontvangst.Een reactie is altijd uitgebleven.
- Het bevel tot inscheping was een gevaar voor 1500 menschenlevens, nu geen afweer aanwezig was.
Informatieve pagina Zuidfront Holland
Een zeer informatieve pagina met informatie over de aanloop naar de ramp en een gedetailleerd overzicht van de
slachtoffers, waar in deze documentatie veel gebruik van is gemaakt, is
De tragedie met de
Pavon van Zuidfront Holland (zie hierna).
Priesters in het veldgrijs
De eerste uitvoerige beschrijving van 'De tocht van het doodenschip de „Pavon"' verscheen in het boek 'Priesters in het veldgrijs' (1945) van Hans Hermans, 'in samenwerking met hoofd-legeraalmoezenier kolonel H.J.J.M. van Straelen' (pag. 331-340). Of met de daarin vermelde aalmoezenier kapelaan Lam (zie hierna) wordt bedoeld is niet duidelijk; namen worden nauwelijks vermeld. In een forumbijdrage wordt ook melding gemaakt van priester/kapelaan Jean Kuilboer, die in Frankrijk bleef wonen en later in Hemmes de Marck werd begraven.
Zuidfront Holland
Zuidfront Holland, een zustersite van Slag om de Grebbeberg, is een zeer uitgebreide website over de gebeurtenissen in het zuiden van Nederland tussen 10 en 15 mei 1945.Naast de krijgsverrichtingen in het zuiden van Nederland wordt ook aandacht besteed aan de inbreng van de Fransen en het Belgische front en aan de zwerftocht van Nederlandse soldaten door België en Frankrijk, op weg naar Duinkerken, waar een belangrijk gedeelte werd ingescheept voor De tragedie met de Pavon, waar heel veel achtergrondinformatie over de ramp te vinden is.
War over Holland – The Dutch struggle is een Engelstalige site over het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, is ook onderdeel van de website Slag om de Grebbeberg.
The website is called 'War over Holland' because the German invasion was particularly experienced as a surprise from the skies. The massive airlanding operation in the West and the devastating carpet bombardment of the large harbour-city of Rotterdam on the 14th of May are still today seen and felt as the milestones of a Five Days' War that couldn't be won, but ... had to be fought.
Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog
Het standaardwerk van dr. L. de Jong, ‘Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog’. besteedt in deel 3, Mei 1940, onder meer ook aandacht aan
de voortgaande oorlog in Zeeland en het drama van de Pavon. Sinds december 2011 is het monumentale geschiedwerk - 16.000 pagina’s, verschenen in 14 delen, 29 banden, 25 kilo - op internet te downloaden. Het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) heeft met de introductie van ‘Het Koninkrijk’ op internet voorkomen dat het ‘standaardwerk van Loe de Jong’ in de vergetelheid zou geraken. Het was al een veeg teken dat werk van amateur-historici zelden meer verwijzingen naar ‘Het Koninkrijk’ bevatte. Want het was heksenwerk om er details in op te zoeken.
‘Een groot praktisch bezwaar van De Jongs werk is, dat het geen zaakregister bevat’, stelde (ook) Wikipedia. Weliswaar was (in deel 13) een soort overzicht verschenen (zie laatste deel in download, ‘Register’), maar dat bood weinig soelaas. Het bestond slechts uit topografische en persoonsnamen en ontbeerde zaaknamen. Elke plek bijvoorbeeld waar ‘Wilhelmina’ staat (800 keer?), wordt vermeld, maar iedere context ontbreekt.
De aanpak van De Jong is zeker niet onomstreden. Zijn zwart-wit-tegenstellingen veroorzaakten vele controverses. Maar dat waren kwesties van interpretatie. Het monumentale werk omvat tienduizenden vaststaande feiten. Het zal tot in lengte van jaren een uitstekende uitgangsbasis kunnen bieden voor verdere studie, waaraan dan uit steeds meer bronnen steeds meer details kunnen worden toegevoegd.
Dat gebeurt ook in deze documentatie, waarin wordt gesteld dat De Jong over het hoofd ziet dat met het inschepen van 1450 Nederlandse soldaten op de Pavon vooral een probleem van generaal Watrin, de commandant van Duinkerken werd opgelost, terwijl de militairen doodsbenauwd waren over die order.
Digitale uitgave van Dr. L. de Jong: Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog (NIOD). Bij het digitaliseren is gebruik gemaakt van de wetenschappelijke editie. Omdat die noten bevat, die in de algemene uitgave ontbreken, kan de paginering afwijken van die in meer gebruikte exemplaren. Bovendien verschilt de digitale pagina-aanduiding van die op papier. In deze documentatie is de papieren aanduiding gebruikt.
Herinneringen veldpredikant van 10 mei - 6 juni 1940
Veldpredikant Ph.Jac. Greeven werd in december 1939 bij Koninklijk Besluit benoemd tot
'reserve-veldprediker
voor den tijd van oorlog bij het leger te velde'
(Het
Vaderland, 21 december 1939) >Ds. Ph.Jac. (Philippus Jacobus) Greeven (1909-1995) was reserve-veldpredikant bij het Nederlandse leger en ingedeeld bij de Staf van het 17e Regiment Infanterie. Hij maakte het begin van de oorlog mee in Oost-Brabant (Boekel, Odiliapeel, Erp, Wanrooy, Ledeakker), trok met de troepen mee naar Zeeuws-Vlaanderen en later door naar Duinkerken, waar inscheping volgde op de SS Pavon. Bij de bombardementen van het schip liep hij verwondingen op, die werden behandeld in een ziekenhuis in Calais. Daarna begeleidde hij een groep Nederlande soldaten op de weg terug naar huis.
Veldpredikant Greeven deed verslag van zijn ervaringen in Herinneringen aan de oorlogsdagen van 10 mei - 6 juni 1940 . Het document is ongedaterd, maar werd waarschijnlijk kort na thuiskomst samengesteld. Daarop wijst ook de eerste regel van zijn verhaal:
‘Op verzoek wil ik in de onderstaande regelen iets mededeelen over mijn ervaringen van den laatsten tijd als veldprediker bij het Nederlandsche leger’.Elders wordt duidelijk dat de dominee er kennelijk ook behoefte aan had zijn ergernissen over de volgens hem soms ernstig falende legerleiding van zich af te kunnen schrijven. In het dagboek noemt hij zelden man en paard, maar in de kantlijn wordt vaak duidelijk om wie het gaat. Het verslag, min of meer ‘ heet van de naald’ geschreven, is terug te vinden in het Geheugen van Nederland. Het verhaal was waarschijnlijk onbekend bij de belangrijkste bronnen over de terugtocht van de Peeldivisie en de ramp met de Pavon (De Jong, Zuidfront Holland).
In de oorlog was ds. Greeven verzetsleider in Oost-Groningen (Bellingwolde, Oudeschans, Veelerveen, Vriescheloo.) en commandant van de OD (Orde Dienst). Hij was predikant in Kolham, Vriescheloo, Termunten en Veenhuizen en overleed in Norg.
DeurneWiki.nl belangrijke bron voor deze site
Tijdens het samenstellen van deze documentatie bleek de DeurneWiki een belangrijke bron. De site, die meer dan 4000 artikelen bevat over Deurne en wijde omgeving en zijn inwoners in heden en verleden, kreeg in 2011 de meeste stemmen van het publiek tijdens de verkiezing van de Geschiedenis Online Prijs 2011.Drie inwoners van Deurne spelen een rol in het verhaal over de ramp met de SS Pavon. Het stoffelijk overschot van Johannes Hendricus van Heijster, die blijkens een foto klarinet speelde in een bereden brigade van wielrijders, is nooit teruggevonden. Een hoofdrol was weggelegd voor aalmoezenier Lam, kapelaan uit Deurne, die ‘allen tot kalmte probeerde te brengen en de stervenden trachtte te troosten’ en later, bij gebrek aan leidinggevende officieren, de leiding nam tijdens de voetmars via Trier naar huis. Hij ging daarna onmiddellijk terug naar het slagveld, om naar stoffelijke resten te zoeken van de slachtoffers. Wim van Loenhout (1919-1962), later juwelier in Deurne, beschreef zijn ervaringen in ‘Oorlogsherinnering’, dat op beperkte schaal onder familieleden werd verspreid, maar mondiaal toegankelijk werd via Docudata Deune (Docudeurne.eu [klik 1940-1949 en scroll omlaag]), waardoor zijn levendige verslag [zie ook hierna] belangrijke documentatie toevoegde aan het gruwelijke verhaal over de ramp en over het soldatenleven tijdens de dooltocht naar Duinkerken en terug naar huis.
De ‘Oorlogsherinnering’ van Wim van Loenhout uit Deurne
Ook Wilhelmus Jacobus van Loenhout (1919-1962) uit Deurne trok met de Peeldivisie naar Duinkerken, overleefde het bombardement van de Pavon en kwam grotendeels te voet weer naar huis terug. Zijn ervaringen in het begin van de oorlog beschreef hij in Oorlogsherinnering. Het levendig geschreven typoscript is op bescheiden schaal onder familieleden verspreid.Docudata Deurne heeft een imposante collectie van bestanden verzameld over inwoners van Deurne door de eeuwen heen. Tussen de documenten uit 1940-1949 bevindt zich ook de complete ‘Oorlogsherinnering’ van Wim van Lieshout. Na het downloaden is het verhaal te vinden door de optie ‘Zoeken’ te gebruiken en ‘Oorlogsherinnering’ in te tikken.
De argwaan van Piet van Haaren
Piet van Haaren (1915-2010) is argwanend uit de oorlog gekomen. Op de Klokkenluiderssite vertelde hij in 2007 onder meer over ‘zeer merkwaardige militaire bewegingen, met niet toereikende bewapening, met Duits lijkende namen van commandanten en de verwijdering van grensversperringen bij Heythuizen, weken vóórdat de Duitsers zouden binnenvallen’. Op een video beschuldigde hij toen prins Bernhard van verraad. Hij levert ook een levendig verslag van zijn belevenissen, onder meer op de Pavon.
Noord-Brabant
De strijd in Brabant (Zuidfront Holland)
Goirle 1940-1945
Zeer informatieve website over de Tweede Wereldoorlog in de dorpen Goirle en Riel, grotendeels gebaseerd op het boek ‘Goirle 1940-1945, een grensdorp bedreigd, bezet en bevrijd’ (1994). Alle mogelijke aspecten worden besproken aan de hand de ervaringen en soms levensbeschrijvingen van deelnemers, ooggetuigen, slachtoffers en lotgenoten.
De Tweede Wereldoorlog in Goirle
Evacuatie Breda 12 mei 1940 (Go2War2.nl)
Aanvulling op geschiedschrijving evacuatie Breda (Dr. J.W.M. Schulten en dr. P.G.G.M. Schulten )
Mars et Historia over Zeeland in 1940
Mars et Historia is een platform voor uitdragen en uitwisselen van kennis over de militaire geschiedenis, in het bijzonder die van Nederland en de (voormalige) overzeese gebiedsdelen, en heeft het brede scala aan onderwerpen onderverdeeld in een aantal interessegebieden met eigen correspondenten. . De vereniging doet verslag van zijn onderzoek in een kwartaalblad. Wat betreft de oorlogsgeschiedenis van Zeeland publiceerde dr. F. Snapper, reservekapitein der infanterie buiten dienst, in 1995 en 1996 vijf gedegen en zeer uitvoerige artikelen over ‘de strijd om de Zeeuwse eilanden in mei 1940’, deel I (95/2), deel II (95/3), deel III (95/4), deel IV (96/1), deel V (96/2 - pdf)De slag om Zeeland 1940 (GeschiedenisZeeland.nl)
Vlissingen in de frontlinie (Canon van Vlissingen)
De website Collectie Militaire Attributen Walcheren is het resultaat van speurwerk van een (onbekende) verzamelaar, die sinds 1972 allerhande zaken heeft samengebracht die iets te maken hebben met de gevechten die op Walcheren plaatsvonden in 1940 en 1944. De nadruk ligt op militaire objecten van Hollandse en Franse origine van voor 1940. Ook wordt gespeurd naar Duitse objecten, die zijn achtergelaten op het strijdtoneel. De attributen worden regelmatig tentoongesteld.
Geheugen van Nederland
Geheugen van Nederland. Enorme databank over het historisch verleden van ons land. Het invoeren van een naam, plaats of onderwerp kan tot zeer verrassende resultaten leiden. Zo bleek veldpredikant Ph.Jac. Greeven een uitvoerig verslag te hebben nagelaten van de dooltocht van de Peeltroepen en de ramp met de Pavon, in Herinneringen aan de oorlogsdagen van 10 Mei – 6 Juni 1940 .Sinds 2011 worden er echter geen collecties meer toegevoegd. Doordat de subsidie werd stopgezet, is het een statische website geworden.
Historische kranten
De Koninklijke Bibliotheek is bezig met het digitaliseren van acht miljoen krantenpagina’s. Een belangrijk gedeelte daarvan kan al worden geraadpleegd bij de historische kranten . Wat betreft de beginperiode van de oorlog zijn ook afzonderlijke jaargangen te raadlegen, zoals bijvoorbeeld bij
Historische kranten (Koninklijke Bibliotheek)
Krantenbank Zeeland
Rotterdamsch Nieuwsblad 1929 –1946
Leeuwarder Courant, maar ook Dagblad van het Noorden, Nieuwsblad van het Noorden en andere kranten
Oorlogskranten (selectie Oorlogskranten.nl)
Belangrijk in het verdere verloop van de oorlog zijn de illegale kranten
Het Parool 1940 - 1945
Trouw 1943 - 1945
Dit document is ook als PDF te downloaden:
Pavon.pdf (6,1MB)
Arnhem Spookstad | Rees: De verzwegen deportatie | Kriegsgefangenenpost | Het drama van de SS Pavon
Artikelen en features | Krapulistische oprispingen | 100 jaar Apeldoornse Courant
Webcams: World Webcam Monitor > Unprotected webcams > Cruiseship cams > List of webcams and more
Media: Press > TV > Radio & video > Twitter and more
World: Atlas | Natural events | Weather > Climate change | Disasters > Earth's End
Various: Dutch Courage's Boeken | Guitar at Charles Bridge | Contact
Terug naar: Inhoud |
|