34. Ramp had ‘Rotterdam’ kunnen overtreffen

In de verhalen die mijn vader soms vertelde over het bombardement dat hij bij Duinkerken meemaakte op ‘dat schip’, zat voor mij steeds één vreemd element: dat schip had een Franse bestemming. Waarom? Engeland lag aan de ‘overkant’. Bij redelijk weer kan je in Duinkerken de krijtrotsen van Dover zien.

In de afgelopen maanden was ik op zoek naar documentatie bij het verhaal over zijn zwerftocht, dat op deze site in zijn geheel is weergegeven. Ik ontdekte, onder (veel) meer, dat Engeland op dat moment nog helemaal niet zo voor de hand lag.

Na de Duitse inval op 10 mei 1940 was in Nederland het onvoorstelbare gebeurd. De Nederlandse neutraliteit had niets geholpen; het land was onder de voet gelopen. Nederland had gecapituleerd. De koningin was op de vlucht geslagen. Rotterdam en Middelburg lagen in puin.

Dat Frankrijk de strijd niet zou kunnen volhouden werd (nog) voor onmogelijk gehouden; het land had het in de Grote Oorlog van 1914-18 toch ook uitgehouden? Aan de andere kant leek het Duitse leger toch ook onoverwinnelijk. De Duitse soldaten zongen enthousiast: ‘Wir fahren gegen Engeland!’ >.

Improvisatie

De Peeltroepen werden voor de oprukkende Duitsers eerst naar Zeeland gemanoevreerd en daarna naar Duinkerken. Dat was pure improvisatie. De Parlementaire enquête naar het regeringsbeleid in de Tweede Wereldoorlog concludeerde later het beter gevonden te hebben

wanneer de Nederlandse regering zich vóór de oorlog over de mogelijkheid van een terugtrekken der troepen op vreemd grondgebied zou hebben beraden.

Onaangename situatie

De situatie voor de verzamelde Nederlandse troepen in Duinkerken was hoogst onaangenaam. De plaatselijke commandant zat allerminst te wachten op dat zootje ongeregeld, dat thuis de strijd had opgegeven. De verzorging was uiterst slecht. De onvermijdelijke Slag om Duinkerken kondigde zich aan in voortdurende bombardementen. Maar dr. L. de Jong geeft in zijn verslag over de gebeurtenissen die zouden volgen toch een wat te luchtige voorstelling van zaken:

(Op 20 mei) scheen er voor de meeste, bij Duinkerken aanwezige Nederlandse militairen, uitkomst te dagen: bijna vijftienhonderd hunner mochten zich aan boord begeven van het stoomschip 'Pavon' dat een week tevoren in Vlissingen met zoveel moeite gelost was; de bedoeling was dat de 'Pavon' (een schip van ruim 4000 brt) naar Cherbourg zou varen. (De Jong, deel 3, pag. 491)

Er 'scheen uitkomst te dagen'. De soldaten 'mochten' zich aan boord begeven. Maar ze 'mochten’ niks; ze kregen opdracht. Niet 'hun' probleem werd opgelost, maar het probleem dat Watrin met ze had. Uit diverse getuigenverklaringen wordt duidelijk dat ze daar doodsbenauwd over waren.

Links: Bij hoog water lag het wrak van de Pavon best een eindje in zee. Rechts: Bij laag water kon je er over het strand goed bij komen, zoals hier een groep Duitse soldaten. Foto’s: Quelques photos prisent dans ma région

Generaal helpt eigen plan om zeep

Het plan van generaal Watrin was geniaal, maar hij hielp het zelf om zeep. Als het schip die ochtend inderdaad vertrokken was, dan was mijn vader waarschijnlijk in Cherbourg of La Rochelle krijgsgevangene geworden. Maar Watrin wilde zo mogelijk ‘alle’ Nederlanders kwijt. Toen er 1200 soldaten waren ingeladen en de kapitein het schip wilde laten vertrekken hield hij dat tegen. Hij probeerde àlle Nederlanders aan boord te krijgen, wat overigens niet lukte. Het was een volstrekt onverantwoordelijk optreden van de commandant van Duinkerken, die daarmee willens en wetens de levens van 1450 Nederlandse soldaten in de waagschaal stelde.

Want intussen was het eb geworden en was de sluis van de haven gesloten. Het schip kon daardoor niet op tijd vertrekken en zo trad er een aanzienlijke vertraging op: het werd eb en de sluis werd gesloten. De angstige voorgevoelens aan boord verminderden niet toen er voortdurend Duitse vliegtuigen boven Duinkerken verschenen, die het inladen van een grote troepenmacht op het vrachtschip moèsten hebben waargenomen. Die hoefden dus alleen maar te wachten totdat het schip zee zou kiezen.

Volle maan

< Een bereden brigade neemt een kijkje bij het wrak van de Pavon. Forumbijdrage van Saarloos.

Het was een prachtige nacht, die 20e mei 1940. De hemel was glashelder. Een volle maan bescheen een rustige zee. Diverse getuigen aan boord vertellen hoe ze – ondanks de verschrikkingen die volgden – hebben genoten van het vreedzame uitzicht over het water.

Maar toen kwamen de bommenwerpers. De Pavon werd, na enkele missers, midscheeps geraakt. De bommen zaaiden dood en verderf en vernietigden vijftig mensenlevens.

De oorlog was voor Nederland nog maar tien dagen oud. In vergelijking met de ellende die zou volgen viel het drama van de Pavon wel mee. Vijftig doden bij een scheepramp. Weleens van de Junyo Maru gehoord? Of van de Wilhelm Gustloff? Van de duikbotenoorlog tegen geallieerde konvooivaarten naar Moermansk?

Voetnoot in oorlogsgeschiedenis

Het bombardement van de Pavon haalden de kranten in Nederland in het Duitse legerbericht; een onopvallende mededeling, als onderdeel van veelomvattender oorlogsgeweld:

”Het Fransche vrachtschip “Pavon” werd zwaar beschadigd.”

Daarna werd bij gelegenheid nog wel eens medegedeeld dat er doden bij waren gevallen, maar het nieuws werd al gauw overspoeld door nieuwe actualiteiten en steeds dramatischer gebeurtenissen. De ramp met de Pavon is een voetnoot geworden in de oorlogsgeschiedenis van Nederland.

’Erger dan Rotterdam’

Ongedateerde foto van het wrak van de Pavon, in een vergaande staat van ontbinding. Foto: Klaus Günther v. Martinez, Duits historisch marinearchief)

De Pavon had een Franse bestemming. Waarschijnlijk was haar reguliere vaart, met katoen naar de thuishaven St. Nazaire, op 10 mei 1940 bruusk onderbroken, toen het schip Franse militairen naar Vlissingen moest brengen, wat ook al problematisch verliep. Nu had de commandant van Duinkerken bedacht dat het schip ook wel even al die Hollanders mee zou kunnen nemen.

Daardoor voer het schip dicht onder de kust. Was Engeland het doel geweest, dan had ik hier dit verhaal nu niet zitten schrijven. Dan was het schip in diep water en in het nachtelijk duister (al was het volle maan) reddeloos verloren geweest. Dan was het bombardement op de Pavon een ramp geworden met mogelijk nog meer slachtoffers dan bij het bombardement van Rotterdam (800), vijf dagen eerder.

Nu kon de kapitein het schip op het land zetten. Het werd eb; de laagste stand van het water zou om 7 uur ’s morgens worden bereikt. Het overgrote deel van de opvarenden kon langs touwen op het droge strand in veiligheid worden gebracht.

In 1948 bezocht een groep oud luchtwachters het wrak van de Pavon waar veel van hun kameraden in omkwamen.
(Foto op StiWOtforum.nl

Laatste (?) herdenking

In 2005 heeft tussen 10 en 14 juli nog een (vermoedelijk laatste) reuniereis plaatsgevonden, waaraan werd deelgenomen door nog twee opvarenden van de Pavon: Gerrit van den Burg en Vincent Martens (inmiddels overleden), begeleid door vrijwilligers van de contactgroep over het rampschip, die inmiddels via internet was ontstaan (en niet meer actief is). Het 'beknopt verslag' van secretaris Kees Groeneveld (ook overleden) is bewaard gebleven.

Hoogtepunt van de reis was een tocht met de veerboot Pride of Dover van maatschappij P&O, van Calais naar Dover.

Met het brengen van de Eeregroet werd het bloemstuk door beide overlevenden in zee geworpen en richtte Vincent een dankwoord tot de getroffenen. Daarna werd het Onze Vader gebeden, gevolgd door het zingen van twee coupletten van ons volkslied. Daarna gingen we terug naar onze gereserveerde ruimte, waar we in alle rust konden genieten van de overtocht.

De twee overlevenden mochten, op uitnodiging van de kapitein, de aankomst in Dover meemaken in de stuurhut. Verder werd een bezoek gebracht aan Les Hemmes de Marck, waar een krans werd gelegd op het graf van priester Keilboer, die betrokken was bij de opvang van de opvarenden, die meest langs touwen het schip hadden verlaten en dankzij de eb naar het strand waren gewaad. Het gezelschap maakte onder meer ook het blazen van de Last Post mee in de Menenpoort in Ieper (België), waar elke avond om acht uur de Eerste Wereldoorlog wordt herdacht.

Het blazen van de Last Post in Ieper, ter herdenking van de Eerste Wereldoorlog; een ceremonie in het monument ter herdenking van de Eerste Wereldoorlog die deze stad vrijwel geheel in puin veranderde.

Verder met: Inhoud |

35. Belangrijkste bronnen

---